تبریز: شهر نخستین‌ها

تبریز، شهر پیشرو در تاریخ ایران، مرکز استان آذربایجان شرقی است

این شهر همراه با مرند، مراغه و میانه، به عنوان شهرهای مهم استان شناخته می‌شوند. آذربایجان شرقی در زمینه صادرات غیرنفتی، جایگاه برتری در کشور دارد و به علاوه، به عنوان یکی از ایمن‌ترین و کم جرم‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌شود. تبریز با عنوان شهر پیشرو شناخته می‌شود، زیرا اولین چاپخانه، اولین خیابان با برق در ایران، اولین پستخانه و اولین خط انتقال پست و… در این شهر بنا شده‌اند.

در کتاب “از صبا نا نیما” جلد اول، یحیی آرین پور ذکر می‌کند که اولین چاپخانه سربی توسط میرزا زین العابدین از روسیه به تبریز آورده شد. این چاپخانه در سال ۱۳۳۲ هجری قمری، دو سه سال قبل از بازگشت میرزا صالح شیرازی به تبریز، فعالیت خود را آغاز کرد. پس از تأسیس چاپخانه سربی در تبریز، اولین روزنامه شهرستانی ایران نیز در این شهر منتشر می‌شد. در همان منبع، یحیی آرین پور در مورد “جراید شهرستان‌ها” نوشته است که قدیمی‌ترین روزنامه بعد از وقوع اتفاقات در ایران و برای نخستین بار در شهرستان‌ها منتشر شد، روزنامه‌ای به نام “روزنامه ملتی” بود که در تبریز منتشر می‌شد و در شماره‌های سال ۱۲۷۵ هجری قمری، مربوط به وقایع اتفاقیه، به آن اشاره شده است.

نخستین مدرسه نوین ایران نیز در تبریز تأسیس شد

در کتاب “تاریخ مشروطه”، کسروی ذکر می‌کند که حاجی میرزا حسن رشدیه، در جوانی به بیروت سفر کرد و در آنجا با دبستان‌ها آشنا شد و روش آموزش آنها را یاد گرفت. پس از بازگشت به تبریز، تصمیم گرفت یک دبستان بر پایهٔ این روش تأسیس کند. در سال ۱۲۶۷ هجری قمری، او به این کار پرداخت. حاجی میرزا حسن در جلوی تخته قرار گرفت و به شیوهٔ آسان و نوین (که همان شیوهٔ آموزشی موجود امروزی است) الفبا را به دانش‌آموزان آموخت. او از کتاب‌های ساده‌تر درس فارسی تدریس کرد و دانش‌آموزان را به پاکیزگی تربیت کرد. او برده‌ها را آزاد کرد و بر روی تابلویی که نام “مدرسه رشدیه” بر روی آن نوشته شده بود، بالای در آن نصب کرد.

در سال ۱۳۰۳ شمسی، جبار عسگرزاده، ملقب به باغچه‌بان و ناشر کتاب کودک در ایران، نخستین مدرسه کر و لال‌ها را در تبریز تأسیس کرد و برای کودکان ناشنوا فرصت یادگیری را فراهم کرد. همچنین در همین سال، ابوالقاسم فیوضات، مردی دانش‌دوست، نخستین کودکستان ایران را به نام “باغچه اطفال” تأسیس کرد و با نگهبانی جبار باغچه‌بان فعالیت می‌کرد. در سال ۱۳۰۵ شمسی، پس از ایجاد مدرسه برای کودکان ناشنوا و کودکستان، نخستین مدرسه نابینایان نیز توسط هیأتی آلمانی تأسیس شد. با توجه به اهمیت تعلیم و تربیت در تبریز و استقبال مردم، حاج میرزا حسن رشدیه نخستین مدرسه به نام “مدرسه رشدیه” را بر پایهٔ روش‌های نوین و با استفاده از اصول فنون تدریس (آموزش الفبا) در تبریز تأسیس کرد و با وجود مشکلات و موانع، آموزش و پرورش نوین را در سراسر ایران گسترش داد.”

تبریز نیز در زمینهٔ ادبیات نوین پیشتاز بوده است.

میرزا عبدالرحیم طالبوف و میرزا زین العابدین مراغه‌ای در نثر و داستان‌نویسی، و میرزا جعفر خامنه‌ای در شعر، اولین افرادی بودند که تحولات چشمگیری را در این حوزه به وجود آوردند.

از سال ۱۳۰۶ هجری قمری، ضرابخانه‌های ماشینی به صورت رسمی در ایران تأسیس شدند و تمامی ضرابخانه‌های معتبر در شهرهای مختلف به طور کامل از کار افتادند. ایدهٔ ایجاد ضرابخانه‌های ماشینی سال‌ها قبل از این تاریخ، به حدود سال ۱۲۲۲ هجری قمری در دوران ولیعهدی عباس میرزا نایب السلطنه در تبریز مورد توجه قرار گرفت و تلاش برای تهیهٔ سکه‌های رسمی یا چرخی صورت گرفت. اما به دلیل بالابردن هزینه و هزینهٔ تقریبی ۲۰۰ قطعه سکه سیمین، ضرابخانه تعطیل شد.

همچنین، نخستین اتاق بازرگانی ایران نیز در تبریز تأسیس شد. تاریخ تأسیس اتاق تجارت در تبریز به سال ۱۲۸۵ هجری شمسی برمی‌گردد و این اتاق تجارت اولین اتاق تجارت در سراسر کشور بود. اتاق تجارت تهران پس از اتاق تجارت تبریز تأسیس شد.”

سایر اولین‌های شهر تبریز:

برای اولین بار، کتب خارجی در تبریز ترجمه شدند. از جمله کتب ترجمه شده می‌توان به “پطر کبیر”، “شارل دوازدهم”، “اسکندر کبیر” و غیره اشاره کرد.

اولین رمان ایران به نام “ستارگان فریب خورده: حکایت یوسف شاه سراج” توسط میرزا فتحعلی آخوندزاده در تبریز نوشته شد.

نخستین دایره المعارف توسط محمد رضا زنوزی تبریزی نوشته شد.

اولین کتابخانه عمومی توسط میرزا حسن خان خازن لشگر در سال ۱۳۱۲ در تبریز تأسیس شد.

نخستین سینما در ایران، پس از پنج سال از اختراع جهانی آن (توسط برادران لومیر)، با نام “سولّی” (آفتاب) در تبریز تأسیس شد.

اولین نمایشنامه و تئاتر در تبریز در سال ۱۲۶۱ شکل گرفت.

اولین استودیو عکاسی توسط قاسم میرزا در تبریز راه‌اندازی شد.

اولین فوتبالیست شاغل در اروپا (بلژیک) به نام حسین صدقیانی از اهالی تبریز، در سال‌های ۱۳۰۹-۱۳۱۱ بهترین گلزن باشگاه‌های این کشور بود و با ثبت سه گل در فینال جام باشگاه‌های بلژیک، تیم رویال شالروا اسپورتینگ کلوپ را در برابر تیم بروکسل به قهرمانی رساند.

در زمینه پزشکی، نخستین طبیب محصل فرهنگ، نخستین کتاب‌های پزشکی، نخستین آبله‌کوبی، نخستین دانشکده پرستاری مامائی، نخستین دندان‌های مصنوعی، اولین عمل قلب باز، پیوند قلب بر روی سگ‌ها و نخستین عمل پیوند کلیه توسط دکتر جواد هیات در سال ۱۳۴۷ در تبریز انجام شد.”

اولین هوانورد ایرانی با نام کلنل محمد تقی‌خان پسیان از اهالی تبریز بود.

اولین کارخانه اسلحه و مهمات در شهر تبریز احداث شد.

اولین کارخانه چینی‌سازی در شهر تبریز ساخته شد.

اولین کارخانه تولید برق در این شهر و اولین خیابانی که در آن از چراغ‌های برقی استفاده شد، خیابان چراغ گازی تبریز بود.

اولین ضرابخانه ماشینی و انتشار اسکناس از فعالیت‌های این شهر بود.

اولین شهر ایران که صاحب تلفن شد، تبریز بود.

اولین انجمن زنان در تبریز توسط صاحب سلطان خانم تشکیل شد.

اولین بلدیه و نظمیه پلیس مردمی و شهرداری ایران متعلق به تبریز است.

اولین مهمانخانه توسط میرزا اسحق خان معززالدوله در تبریز به عنوان پذیرای مهمانان افتتاح شد.

اولین پایگاه لرزه‌نگاری در تبریز (شهر زلزله‌خیز) ایجاد شد.”